موسسه فرهنگی هنری دهکده هنر، همیشه کوشیده است تا در کنار کار حرفه‌ای و ارائه خدمات بروز به مشتریان و تولید محتوای تصویری، اطلاعات و مفاهیم باارزش در ارتباط با فیلمسازی را برای ارتقای دانش مخاطبان خود فراهم آورد.
در این مقاله نکات مهم و کلیدی در ارتباط با ساخت یک فیلم – مستند پرتره – گنجاده شده و مناسب کسانی است که می‌خواهند از تجربه تصویربرداری و کارگردانی آن لذت ببرند.
چگونه تاریخچه خانوادگی خود را ثبت کنید؛
حدود بیست سال بعد در ایران، از هر ۱۰ نفر ۴ نفر سالمند خواهند بود! هم‌اکنون بیش از 7 درصد جمعیت کشورمان را افراد سالمند بالای 60 سال تشکیل می‌دهند که این آمار در چهار دهه آینده تقریباً دو برابر خواهد شد.
این جمعیت بزرگ در سال‌های جوانی بی‌شک تاثیرگذاری خاص خود را برای جامعه داشته‌اند و زندگی آنان سرشار از خاطرات تلخ و شیرین بوده و ثبت و ضبط احوال آنان از عهده یک سازمان و ارگان دولتی خارج است. ضمن اینکه بخش مهمی از این خاطرات مربوط به میراث یک خانواده است و چه بهتر که فرزندان جوان خانواده، داستان بزرگترها را بوسیله صدا و تصویر روایت کنند.
عکاسی مستند به جوهر یک محتوا یا شخص اشاره دارد – حفظ یک شخص، مکان یا چیزی در متن آن – عکاسان مستند را با عکاسان خبری مقایسه می‌کنند. اما برای گفتن یک داستان بصری با دوربین، لزوماً نباید حرفه‌ای بود. کیفیت تصاویر مستند ناشی از صداقتی است که تصویربردار قصد دارد داستان سوژه را بیان کند. این تصاویر هرگز صحنه‌سازی نمی‌شوند، فقط مشاهده می‌شوند و بدون مداخله، ثبت می‌شوند.
با داشتن تجهیزات مناسب و چند نکته و تکنیک ساده، هر کسی می‌تواند یاد بگیرد که لنز خود را با دقت روی یک موضوع متمرکز کند و تنها با یک کلیک همه چیز را نشان دهد.
بزرگترها داستان‌های جالب و منحصر بفردی برای ما دارند. هیچ زمانی بهتر از الان، برای شنیدن و ضبط آنها نیست!
با افزایش سن والدین و پدربزرگ و مادربزرگ‌ها و حتی پدر و مادرها هر روز به از دست‌دادن فرصت شنیدن داستان‌های زندگی آنها نزدیک‌تر می‌شویم.
خبر خوب این است که با گزینه‌های مختلف ضبط – لازم نیست برای حفظ تاریخ کسانی که دوست‌شان داریم – یک فیلمساز یا فیلمبردار مشهور باشید.
شاید بخواهیم درباره اقوام خود که در طول جنگ جان باختند و یا در درون این رخدادها قرار داشتند اطلاعات بیشتری کسب کنیم. یا می‌خواهیم هر اتفاق مهمی که در گذشته افتاق افتاده است را ثبت نماییم.
اما در عین حال، هیچ یک از ما نمی‌خواهیم بزرگترها را با یادآوری خاطرات دردناک ناراحت کنیم. اما اگر بزرگتری که می‌خواهیم خاطرات او را ثبت و ضبط کنیم موافق و راضی باشد، شرایط اولیه فراهم است.
تجربه اولیه من کاری بود که با GoPro ضبط کردم و تصاویر تقریبا واضح بود، اما صدای پس زمینه خش‌خش داشت. در طول ضبط‌های بعدی، برای ثبت خاطرات به آیفون خود متکی شدم. از آن زمان تاکنون، چندین استراتژی و فناوری را برای فیلمبرداری از دیگران آموخته و بکار بسته‌ام.
شروع کنید؛
اولاً، فرض نکنید که سوژه شما با مصاحبه موافقت می‌کند!
سال گذشته از مادرم خواستم که به من اجازه دهد داستان زندگی او را ضبط کنم. پاسخ او چنین بود: «نه، من چیزی برای گفتن ندارم!»
کیت کارتر، – بنیانگذار و مدیر عامل LifeChronicles، – می‌گوید: “مواقعی وجود دارد که شخصی را پیدا می‌کنید که می‌گوید: “هیچکس نمی‌خواهد داستان من را بشنود.” او پیشنهاد می‌کند که به یکی از عزیزانش بگویید: «این برای من و نسل‌های آینده خانواده ما بسیار مهم است.»
با ساختن فیلم در مورد آن خانواده، فشار از فردی که از او خواسته شده تا خاطرات خود را به اشتراک بگذارد، کم می‌شود.
تصمیم بگیرید؛ ویدیو، ضبط صدا یا هر دو؛
ضبط تصویر جذاب‌تر است و به شما امکان می‌دهد مفاهیمی که سوژه بیان می‌کند را ببینید. اما همه در مقابل دوربین راحت نیستند.
ترکیبی از ضبط صدا و تصویر را در نظر بگیرید.
از پدرم در حال سؤال کردن – “در کودکی دوست داشتی چه کار کنی؟” – فیلم گرفتم. هنگامی که او افکار خود را در مورد بزرگ شدن و احساسات خود در مورد مرگ را بیان می‌کرد، من از برنامه صوتی خود استفاده کردم.
اینکار – یعنی ضبط جدای صدا و تصویر – خیلی مزاحم به نظر می‌رسید. – که تلفنم را به سمت او بگیرم در حالی که او رویاهایی را که از دیدن سرانجام خانواده‌اش دهه‌ها پس از مرگشان می‌دید تعریف می‌کرد – .
البته هر روشی را که انتخاب کنید، هدف یکی است؛ حفظ افکار و داستان‌های یک عزیز.
تجهیزاتی را انتخاب کنید که برای شما مناسب باشد؛
وقتی طریقه ضبط را به استفاده از گوشی هوشمند تغییر دادم، انتظار نداشتم تحت تاثیر کیفیت قرار بگیرم. با توجه به اینکه برخی از شرکت‌های سازنده و مستندسازان از گوشی‌های هوشمند برای فیلمبرداری پروژه‌های خود استفاده می‌کنند، به این فکر کردم که چرا من این کار را نکنم؟!
مزایای کلیدی استفاده از گوشی هوشمند شما در هزینه، سادگی و راحتی است.
هرگز نمی دانستم که پدرم چه زمانی قرار است داستانی را که من نشنیده بودم بگوید. هر چه زمان بیشتری را با او می‌گذراندم، سوالات بیشتری می‌پرسیدم و چندین بار، دیدار ما به جلسات ضبط فیلم بداهه تبدیل شد.
می‌توانستم دوباره از یک دوربین فیلمبرداری حرفه‌ای استفاده کنم.
این بار به جای اینکه یک میکروفون سنهایزر یا یک دوربین حرفه‌ای کرایه کنم، به گوشی هوشمند خودم چسبیدم.
به هر حال، بهترین دوربین، دوربینی است که همراه خود دارید و می‌دانید چگونه از آن استفاده کنید.
تلفن یا دوربین فیلمبرداری خود را با استفاده از سه پایه، ثابت نگه دارید و به صورت افقی – در جهت افقی – تصویربرداری کنید تا از ایجاد فاصله در هر طرف کادر جلوگیری کنید.
تا زمانی که از یک تصویربردار حرفه‌ای مشاوره نگرفته بودم، به استفاده از هدفون با گوشی هوشمند فکر نمی‌کردم. او پیشنهاد کرد هنگام فوکوس کردن روی صورت سوژه، صفحه را لمس کنید تا گوشی متوجه شود که نقطه کانونی شما کجاست؟
برنامه‌های بروز روی سیستم‌های iOS و اندروید، به شما امکان می‌دهد در زمانی که ضبط می‌کنید، کلیپ‌ها و عکس‌های ضبط شده قبلی را اضافه کنید. گزینه‌هایی برای ایجاد عنوان، اضافه‌کردن شرح و انتخاب یک موضوع نیز وجود دارد.
پس از ضبط، میتوانید خروجی نهایی را در فضای ابری یا Dropbox ذخیره کنید.
صحنه را تنظیم کنید؛
یک اتاق ساکت انتخاب کنید و در مقابل پس‌زمینه‌ای عکس بگیرید که جالب‌تر از یک دیوار ساده باشد – قفسه کتاب یا یک دکور دلنشین در خانه – برای تصویربرداری مناسب است. با قرار دادن سوژه رو به پنجره از نور طبیعی در طول روز بهره ببرید. چراغ حلقه راه خوبی برای نورپردازی افراد هنگام فیلمبرداری با گوشی هوشمند است.
چند راه برای اطمینان از ضبط طبیعی‌تر و راحتی سوژه وجود دارد.
- به شخص اجازه دهید محل فیلمبرداری را خودش انتخاب کند (که شامل اتاق یا صندلی مورد علاقه است).
- از سوژه بخواهید لباس راحت بپوشند. شما می‌خواهید آنها روی خاطرات ارزشمند خود تمرکز کنند، نه یقه کت و پیراهن.
- به سوژه پیشنهاد دهید هنگام فیلمبرداری به شما نگاه کنند نه دوربین.
- کار را با فهرستی از سؤالات شروع کنید، اما به جای اینکه بلافاصله سؤال بعدی را بپرسید، خوب گوش دهید و سپس سؤالات بعدی را بپرسید.
حتی اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما در شهر دیگری زندگی می‌کنند، میتوانید از طریق Zoom یا Skype از آنها فیلم بگیرید. در پایان جلسه، فایل ضبط شده را در رایانه خود ذخیره کنید و یا آن را با دیگران به اشتراک بگذارید.
بدانید چه می‌پرسید؛
به این فکر کردم که با پدرم مشورت کنم و هر چه به ذهنم می‌رسد از او بپرسم، اما می‌خواستم مطمئن شوم که جزئیات خاصی درباره گذشته او را از دست ندهم. در این حالت، منابعی با فهرست متنوعی از سؤالات را پیدا کردم.
همچنین میتوانید با مشورت یک کارگاه گرافیک، داستان را بصورت دیجیتال درآورید و یا چاپ کنید.
می‌توانستم به سادگی کتابی پر از سؤالات به پدرم بدهم تا پاسخ دهد، اما فرصت دیدن و برجسته‌کردن چهره زیبا و با چین و چروک او را از دست می‌دادم. خیلی چیزها در ساخت مستند وجود دارد که برای همیشه ثبت و ضبط می‌شود که در نوشتن یک کتاب نیست. مانند لهجه و حال و هوای سوژه.
برخی از نمونه سوالات برای گفتگو، عبارتند از؛
- چه چیزی شما را در کودکی مجذوب خود کرده بود؟
- یکی از احمقانه ترین کارهایی که انجام داده‌اید چیست؟
- چگونه زندگی شما متفاوت از آنچه تصور می‌کردید رقم خورده است؟
- یکی از بزرگترین چالش‌های که تا به حال مجبور به پشت سر گذاشتن آن بوده اید چیست؟
- چه چیزی در زندگی پشتوانه و مایه توانمندی شما بوده است؟
سوالات جذاب دیگری نیز هستند. از جمله؛
- شما مادربزرگ/پدربزرگ چطور با هم آشنا شدید؟
- آیا آهنگ، ترانه و یا قصه‌ای را که برای فرزندانتان می‌خواندید به خاطر دارید؟ حالا می‌توانی آنها را تعریف کنی یا بخوانی؟
- پدر و مادرت چطور بودند؟
- دوست دارید چگونه آنها را به یاد بیاورید؟
یک فیلمبردار استخدام کنید؛
اگر نمی‌خواهید مسئولیت فیلمبرداری را بر عهده بگیرید، یک فیلمبردار مستقل استخدام کنید و یا از یک موسسه بخواهید تا تولید فیلم را برعهده گیرد.
اگر مطمئن نیستید از کجا شروع کنید، به دنبال گزینه‌های مقرون به صرفه حتی بخش صوتی/تصویری دبیرستان یا دانشگاه خود باشید. هرچه بتوانید تصویربرداری بیشتری داشته باشید، بهتر است.
همچنین تعیین کنید که می‌خواهید از سوژه اصلی خود نماهای نزدیک داشته باشید یا یک عکس عریض که شامل هر دوی شما باشد (گفتگوکننده و سوژه اصلی).
سازمان‌های مرتبط و تخصصی را درگیر کنید؛
اگر به تنهایی از پدرم فیلم نمی‌گرفتم، نمی‌دانستم که آیا این حوادث در جایی ضبط شده است یا نه!
بسیاری از سازمان‌های مشابهی مانند؛ سازمان جانبازان، آزادگان و سایر ارگان‌هایی که خاطرات جنگ را ضبط و نگهداری می‌کنند، خوشحال می‌شوند در صورتی که تجربیات یا تخصص افراد مورد علاقه شما با آرشیو آنها مرتبط باشد، به شما کمک کنند.
موارد دیگری که برای شرایط خاص وجود دارد. علاوه بر داستان‌هایی از والدین سالخورده و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های مسن، ثبت زندگی و خاطرات بیماران مبتلا به سرطان و سایر بیماری‌های لاعلاج نیز شگفت‌انگیز و سرشار از نکات آموزنده برای دیگران است.
یک گزینه صوتی ساده؛
یکی از دوستان‌ام، یک هفته قبل از مرگ پدرش، صدای او را ضبط کرده بود.
پادکسترها می‌توانند از تجهیزات حرفه‌ای ضبط صدا استفاده کنند. برخی از آنها بخصوص در همه‌گیری بیماری کرونا، برنامه‌ای برای ضبط داستان‌ها را از راه دور ایجاد کرده‌اند. برای مثال در StoryCorps میتوانید پس از ضبط، با استقاده از این گزینه، اجازه دهید فایل ضبط شده را به آرشیو خود در کتابخانه، اضافه کند یا آن را خصوصی نگه دارد.
ویدیوی خود را ویرایش و بهبود دهید؛
پسر برادر من که یک جوان خلاق در تولید است. او فیلم خام را از من گرفت و آن را یک ساعته تدوین کرد. البته من برای این مورد زمان زیادی نداشتم ولی در مواردی که زمان یا حوصله بیشتری داشته باشم، می‌توانم از برنامه‌های تدوین مانند iMovie و Adobe Premiere برای ایجاد یک ویدیوی حرفه‌ای استفاده کنم.
داستان تدوین شده پدرم جذاب بود، اما وقتی برادر زاده‌ام فیلم کامل شده را برایم فرستاد، چیزی کم بود؛ عکس.
تصاویری که بعداً برای او فرستادم، همراه با زمان (محل قرار دادن عکس‌ها)، به گفته‌های پدرم ابعاد بیشتری داد.
اخیراً دوباره ویدیوی پدرم را تماشا کردم. در بخشی از فیلم، وقتی او آنچه را که در طول جنگ شاهد بود تعریف می‌کرد، اشک از صورتم جاری شد. با این حال، سپاسگزار بودم که او خاطراتش را بازگو کرده بود و به من اجازه داد از او فیلم بگیرم.
پدرم با مرور خاطرات‌اش برای من، برادر کوچکتر و خواهران‌ام هدیه‌ای بر جای گذاشت تا به فرزندانمان بدهیم.
در این راه، در مورد مادرم، ممکن است کلیدی را پیدا کرده باشم که او را متقاعد کنم تا داستان‌های گذشته‌اش را بگوید. اگر از نوه‌هایش بخواهیم که اینکار را انجام دهد، نمی‌تواند به آنها نه بگوید!
چند نکته کلیدی برای ساخت فیلم مستند؛
چه برای تولید یک فیلم مستند کوتاه و چه بلند، مهارت‌های خود را با این شش نکته اساسی تقویت کنید؛
۱ – از حرکات ظریف استفاده کنید؛
مصاحبه‌های مستند بخش اساسی زمان فیلم شما را پُر می‌کند و این نه تنها مهم است، بلکه جایی است که می‌تواند میزان خلاقیت شما را نشان دهد. رفع اشکال مستندهای پرتره در باکس تدوین بسیار پیچیده خواهد بود.
بنابر این برای فیلمبرداری خود آگاهانه قدم بردارید. برای مثال؛ در حین مصاحبه با سوژه برای ممانعت از افت داستان، گرفتن تصاویر در حالت دوربین روی دست – با کنترل – آهسته و پیوسته بینندگان را به داخل فیلم می‌کشاند، بدون اینکه حواس آنها را با حرکت پرت کند.
۲ – شخصیت پردازی کنید و به کار خود عمق دهید؛
هر موضوع یا داستان خاصی را کار می‌کنید می‌تواند با نمایش شخصیت‌هایی که به آن پیچیدگی و عمق می بخشند، متمایز شود. شخصیت‌های جالب کسانی هستند که زندگی، انتخاب‌ها و درگیری‌هایشان به بیننده کمک می‌کند تا دنیای اطرافشان را بیشتر درک کند. به جای تکیه بر موضوع به تنهایی برای جلب نظر بینندگان، یک شخصیت مرکزی کاریزماتیک را انتخاب کنید و سعی کنید آنها را به روش های خلاقانه و به یاد ماندنی ارائه دهید، مانند به چالش کشیدن فرضیات پیرامون شخصیت خود. اگر به داستان سوژه خود علاقه دارید، به احتمال زیاد مخاطبان شما نیز جذب خواهند شد.
۳ – از چندین زاویه دوربین استفاده کنید؛
با فیلمبرداری با دوربین‌های متعدد، گزینه‌های انتخاب نمای خود را در باکس تدوین اضافه کنید. نمای بیشتر، به شما این امکان را می‌دهد که برای هر سکانس، زوایای مختلفی را بگیرید. این کار همچنین کمک می‌کند تا اگر سوژه شما قابل فهم‌تر و ملموس باشد.
داشتن چندین زوایای دوربین، مکث‌ها و تیک‌های کلامی را قابل کنترل می‌کند. بعلاوه، تنظیم دوربین دوم در زاویه 45 درجه و با ترکیب تصویر مستقیم می‌تواند به صمیمیت و بُعد به سوژه، ظاهر و احساس ویدیوی شما بیفزاید.
۴ – به صدا توجه کنید؛
صدا تقریباً به اندازه تصاویر بصری در برانگیختن پیام‌های احساسی به فیلم تأثیر دارد. پس از پایان مصاحبه، کمی زمان بگذارید تا صدای محیط را ضبط کنید. از موسیقی به عنوان یک نیروی راهنما در فیلم، مانند نقطه‌گذاری یک لحظه احساسی با سکوت ناگهانی یا یافتن آهنگی که متناسب با یک شخصیت شماست، استفاده کنید.
۵ – از نور مناسب استفاده کنید؛
صرف نظر از کیفیت دوربین، نور مناسب کلید حرفه‌ای بودن ویدیوی شماست. اصول اولیه نورپردازی را بیاموزید و نور را روی سوژه (نقطه فوکوس) به خوبی و به طور یکنواخت روشن نگاه دارید.
سعی کنید همیشه از یک منبع نور طبیعی استفاده کنید. وقتی بیرون از خانه در نور روز هستید، خورشید را پشت سوژه خود قرار دهید و در صبح زود یا غروب خورشید، از آن به عنوان نور جانبی استفاده کنید. هنگامی که خورشید به عنوان نور حاشیه‌ای عمل می‌کند یا پشت یا پهلوی سوژه را مشخص می‌کند، از یک بازتابنده برای نورپردازی صورت سوژه خود استفاده کنید.
وقتی در داخل هستید، از نور سه نقطه و زوم دستی برای مقابله با مشکلات فوکوس خودکار در نور کم استفاده کنید.
۶ – از تجربیات فیلم‌سازان پرتره استفاده کنید؛
فیلم‌ها، مستندها یا فیلم‌های مورد علاقه خود را بررسی و تجزیه و تحلیل کنید. ببینید آن کارگردانان چگونه از نور و صدا استفاده کردند. به نورپردازی – وقتی از بالا، پهلو یا پشت می‌آید – توجه کنید.
مراقب کنتراست و سایه و روشن باشید. شمارش کنید که چند برش در یک سکانس مصاحبه خوب انجام شده یا طول هر سکانس چقدر است. از تکنیک‌های دیگران برای خود الهام بگیرید.
- چنانچه با خواندن این مقاله تصمیم به تولید یک مستند دارید و یا در روال ساخت و پس از آن، نیازمند مشاوره با کارشناسان ما در موسسه فرهنگی هنری دهکده هنر هستید، میتوانید تماس بگیرید، تا شما را راهنمایی کنیم.
شماره تماس؛ ۴۰۰۷ ۶۶۱۲ ۰۲۱
چنانچه تمایل دارید مطلب خواندنی و جذاب درباره تدوین و برترین تدوینگران سینما را مطالعه کنید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله «تمام آنچه نیاز است درباره تدوین بدانید» را بخوانید.
گردآوری و نگارش؛ بهنام شاه‌حسینی
اجاره واحد سیار
موسسه فرهنگی هنری دهکده هنر تجهیزات رژی، واحد سیار و اجاره استودیوهای خود بصورت رزرو در اختیار مشتریان گرامی قرار می‌دهد.
درباره دهکده هنر
دهکده هنر یک موسسه فرهنگی هنری با مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌باشد و از سال 1381 بصورت تخصصی در زمینه برنامه‌ریزی، برگزاری و پوشش تصویری رویداد، همایش و کنفرانس ها در سطح ملی و بین‌المللی فعالیت می‌کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با اجاره واحد سیار میتوانید بصورت رایگان از همکاران ما مشاوره دریافت کنید.